Pitanje eksproprijacije postaje sve značajnije u svetlu povećanog broja državnih investicija proteklih godina u projekte kao što su izgradnja linijskih infrastrukturnih projekata poput saobraćajnica, železničkih pruga i druge infrastrukture u javnom interesu koji se utvrđuje zakonom ili odlukom Vlade. U ovom slučaju radi se o zakonskoj eksproprijaciji, čija procedura je uređena Zakonom o eksproprijaciji (u daljem tekstu: ZOE).
Međutim, u praksi se može susresti i faktička eksproprijacija, koja se po mnogo čemu razlikuje od zakonske eksproprijacije, prvenstveno u tome što faktičkoj eksproprijaciji ne prethodi nikakav formalni postupak pred nadležnim organom lokalne samouprave, već u slučaju potrebe izgradnje infastrukture od javnog interesa nepokretnost biva uzurpirana ili oduzeta a vlasnik najčešće trajno onemogućen da je koristi na način i u obimu kao pre same faktičke eksproprijacije.
Institut faktičke eksproprijacije služi da se zaštite vlasnici ali i lica sa pravom korišćenja na faktički eksproprisanim nepokretnostima u odnosu na državne organe koji sami ili preko trećih lica organizuju izgradnju javnih i drugih dobara na zemljištu koje nije formalno eksproprisano. Ovakva pojava je karakteristična za ruralna, nerazvijena područja, kao i u prigradskim naseljima u blizini gradova kao značajnijih ekonomskih centara.
U pravnom sistemu Republike Srbije postoji samo jedna zakonita vrsta eksproprijacije, uređena ZOE, koja podrazumeva sprovođenje zakonom uređenog postupka, uz ispunjenje striktnih zakonskih uslova i isplatu naknade. Celokupan postupak formalne odnosno zakonske eksproprijacije se sprovodi od strane jedinice lokalne samouprave sve do zaključenja sporazuma sa strankom, a ukoliko do sporazuma ne dođe, organ jedinice lokalne samouprave je dužan da predmet bez odlaganja prosledi nadležnom sudu pred kojim se određuje naknada za eksproprisanu nepokretnost, u skladu sa relevantnim odredbama Zakona o vanparničnom postupku.
S druge strane, faktička eksproprijacija nije zakonom uređen institut, već se smatra povredom prava na mirno uživanje imovine, koje, otuda, za sopstvenika/korisnika nepokretnosti stvara prava na zaštitu i novčanu naknadu. Pravo na zaštitu sopstvenik nepokretnosti može ostvariti isključivo sudskim putem, odnosno podnošenjem tužbe nadležnom sudu.
U kontekstu navedenog osnov za ostvarivanje prava kod zakonske eksproprijacije predstavlja ZOE, dok za faktičku eksproprijaciju osnov prava na naknadu za eksproprisanu nepokretnost proizilazi iz samog Ustava Republike Srbije ali i Evropske konvencije o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, kao i praksi Evropskog suda za ljudska prava, kao i iz odredbi Zakona o osnovama svojinsko pravnih odnosa kojima se garantuje nesmetano uživanje prava svojine.
Naime, kod faktičke eksproprijacije ne postoje uslovi za shodnu primenu odredbi ZOE usled postojanja Autentičnog tumačenja Narodne skupštine RS kojim je neposredna primena isključena.
Stoga, u takvom pravnom okviru se domaća sudska praksa okreće analognom tumačenju ZOE u pogledu ostvarivanja prava na naknadu za faktičku eksproprijaciju, zasnivajući osnov za dosuđivanje naknade direktno na primeni odredaba Ustava RS, što znači da nema uslova za formalnu i neposrednu primenu ZOE, već se sudovi (suočeni sa pravnom prazninom) pri određivanju visine naknade za faktički eksproprisane nepokretnosti u praksi neformalno oslanjaju na pravna rešenja iz ZOE.